0-6 YAŞ GURUBU ÇOCUĞUNUN DİL GELİŞİMİNDE MASALIN ÖNEMİ

FATMA MUTLU

TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ 2-A

0-6 Yaş Grubu Çocuğun Dil Gelişimi

Dil, Türk dil kurumunun güncel Türkçe sözlüğünde: ‘İnsanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için kelimelerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşma, lisan, zeban’ olarak tanımlanır. Nitekim dil insanlar arası iletişimi sağlayan en önemli araçtır. Peki dil gelişimi nasıl olur? Dil gelişimi; seslerin, kelimelerin, sayıların, sembollerin kazanılması, saklanması ve dilin kurallarına uygun olarak kullanılmasını içeren bir süreçtir. Dil gelişimi, doğumdan itibaren başlar ve yaşam boyu devam eder. [1]

Dilin en iyi ve en etkin şekilde küçük yaşlardan itibaren öğrenildiği yadsınamaz bir gerçektir. Çocuk çevreyle iletişim sonucu ya bilişsel süreçlerle ya taklitle ya da model alma gibi yollarla dil kazanımını elde eder. Bebekler ilk önce ağlamayla iletişim kurarlar. İlk 3 ayda ağlama, öksürme, esneme dâhilinde ses çıkarırlar. 2.5 ay ve 5 ay dönemleri arasında ise gülme gibi mimikler ve jestler içerisinde bulunmaya başlarlar. Anlamlı ilk sözcüklerini on ikinci ay döneminden sonra söylemeye başlarlar. Zamanla dil gelişimleri ilerler. Gelişimleri bulundukları çevre koşulları, genetik yapıları, ailenin çocuğa ilgisi gibi birçok benzeri faktörler sayesinde farklılık gösterir. Çocuklarda 2-3 yaş döneminde dil gelişimi çok hızlıdır. Çocuklar genellikle üç yaşına geldiğinde yeterince doğru konuşma becerilerine sahip olur. Tam anlamıyla Türkçenin söz dizilimine uygun olmasa da üç-dört sözcükten oluşan cümleler kurabilir. 3-6 yaşlar arasında şekil ve renk kavramları gelişir. Çocuk bu dönemde anadilin sözdizimine uygun cümleler kurmaya başlar.  Zaman zaman birleşik cümle de kurabilir. Ritmik sözlere, uyaklı söyleyişlere, sözcük oyunlarına ilgi duyar. Görünen geçmiş zaman eklerini sıklıkla kullanır. Cümle kurmada şimdiki ve geniş zaman çekimlerine başvurur. Kendini ifade etmede dış dünyayı tanımada ve duygularını dışa vurmada dilin söyleyiş imkânlarını keşfetme çabası içindedir. Kendisine söylenen hemen her şeyi anlar ve gelişen dil becerisiyle de kendisini ifade edebilir. Özellikle sözel anlamda çok aktif bir düzeye ulaşmıştır. Bazı kelimeleri yarım yarım kullansa da yakın çevresi tarafından ne söylediği anlaşılmaktadır. Çok fazla soru sorduğu ve meraklı olduğu dönemler de bu yaş dönemleridir.[2]

            Bu dönemde çocuğun çevresindeki bireyler çocukla ilgilenmeli ona değer vermelidirler. Sorduğu sorulara anlayacağı türden cevap verip çocuğu geçiştirmemek gerekir. Okul öncesi dönemdeki çocuk aileye bağlıdır. Bu dönem en iyi şekilde geçirilmelidir.

 Çocuğun Gelişiminde Masal

Genellikle halkın yarattığı, ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa sürüp gelen, çoğunlukla olağanüstü durum ve olayları yine olağanüstü kahramanlara bağlayarak anlatan halk hikâyelerine masal denir.[3] Masal, nesirle söylenmiş, dinlik ve büyüklük inanışlardan ve törelerden bağımsız, tamamıyla hayal ürünü, gerçekle ilgisiz ve anlattıklarına inandırmak iddiası olmayan kısa bir anlatıdır.[4] Masalların en önemli özelliği hayal ürünü olmasıdır. Eski zamanlardan günümüze kadar insanoğlu yapamadıklarını hayalinde canlandırmış ve bunları masal altında anlata gelmiştir. Masallar edebi bir tür olarak kabul edilir. Sadece çocuklar için yazılmasalar bile günümüzde çocuk yazını kapsamında değerlendirilir.

Hiç masal dinlemeden, hiç masal duymadan büyüyen çocuk var mıdır? Çocuklar bir şekilde masalların büyülü dünyasıyla tanışmıştır.  Anne-babaları anlatmasa bile bir yerden duymuş ya da okumuşlardır. Tüm kültürlerde hiç kuşkusuz çocukların ilk karşılaştıkları edebi tür masaldır.  Henüz okuma yazma bilmeyen okul öncesi çocukların duygu ve düşüncelerin de masallar etkilidir. Masallar okul öncesi çocukların ve okula yeni başlayan çocukların ilgisini çeker. Masalların içlerindeki olağanüstülükler anlatıma fantastik unsurlar katar. Bu da çocuğun hayal dünyasının gelişiminde etkilidir. Çocuk masal sayesinde insan tiplerini ve çeşitli karakterleri de tanır.  Gizemli havası, serüven dolu fantastik olaylar içermesi, çoğunlukla iyilerin kazanıp kötülerin yenilgiye uğratılması masalları çocuklar için ilginç kılmaktadır. Başka bir deyişle masal, çocuğun dünyasına yakın bir dünya sunmaktadır.[5]  Masallar çocuğun iç dünyasını yansıtan en iyi araçlardandır. Masal çocuğun yanındadır. Masal çocuk için bir ihtiyaçtır.[6]

Masalın çocuklar için bir eğitim aracı olduğu bilinen bir gerçektir. Masal birçok yönden çocuğun gelişimine katkı sağlar. Çocukların hayal gücünü geliştirir, çocuğu hayata hazırlar, dinleme becerilerinin gelişimini sağlar, kelime hazinesini geliştirir, iyi-kötünün farkına varmalarını sağlar.

Masallar, çocuğa anadilinin nasıl kullanıldığını ilk öğreten, ona bu dilin türlü hünerlerini, kıvraklığını, zenginliğini, inceliğini ilk gösteren, çocuğu kendi dilini konuşanlara yaklaştıran duyguyu kazandıran temel unsurlardır.[7] Çocuk dil bilgisi kurallarını anlatılan masallarla duyacak ve doğru cümle yapılarını kullanmayı öğrenecektir. Masalların dil edinimine olan katkıları üzerinde duran Yavuz, bunun önemine çarpıcı şu cümlesiyle; “Bir insana anadilini; anlatımı ikilemeler, benzetmeler, uyaklar, deyimler, atasözleri vb. gibi konuşma dilinin bütün incelikleriyle zenginleştirilmiş masallardan daha iyi, sözlü veya yazılı hangi edebiyat ürünü öğretebilir ki?” der.[8]  Masallar, Türkçenin zengin anlatım geleneğini çocuklara kazandıracak bir araç olarak değerlendirilir. Masallar çocuğun dil gelişimine önemli katkı sağlar. Çocuğun küçük yaşlarda masalla tanışması önemlidir. Aileler özellikle çocuklar uyumadan önce onlara masal okumalı ya da anlatmalıdır. İyi niteliklerde seçilmiş masallar çocuğun hem sosyal hem de bilişsel anlamda gelişmesine yardımcı olur. Örneğin; 2- 3 yaş çocuğuna okunacak masallar temiz ve açık bir dille yazılmış olmalıdır. Kısa ve basit cümlelerden oluşmalı, çocuğun anlayabileceği ve dinlerken sıkılmayacağı bir öyküyü içermelidir. Bu yaş çocukları uzun olayları takip etme ve devamlılık becerisini henüz geliştiremediklerinden okunacak öykü kısa sürede bitmeli ve net bir sonuca ulaşmalıdır. [9]

Masal okuyarak çocuğunuza özel bir zaman ayırmış olursunuz. Özellikle günümüz çağında iş hayatı nedeniyle çocuklarına fazla zaman ayıramayan ebeveynler çocuklarına okuyacakları masallar sayesinde çocukla iletişimleri gelişir. Özellikle öğretmenler her akşam yatmadan önce okunan masalların çocukların dil gelişiminde, çocuğun aile bireyleri ile olan iletişimlerinin güçlenmesinde kendini ifade edebilmesinde çok önemli bir role sahip olduğunu dile getirmişlerdir. [10]

Masallar, çocuklar için vazgeçilmezdir. Çocuklar masal okumayı, ama daha ziyade anlattırmayı çok severler. Çocukların gelişimleri üzerinde çok olumlu etkiler yaratırlar. Çocuk eğitiminde masal; düş gücünün gelişmesine, düşünce ufkunun açılmasına yardımcı olur. Kelime dağarcığını zenginleştirir ve kavram öğrenimini hızlandırır. Bunlarla birlikte masallar, çocuğun merak duygusunu uyandırır, yaratıcılığını hatta neden-sonuç ilişkisi kurma becerisini arttırır. Masallar, çocuğun korkularını giderir. Özlemlerini dile getirir. Karşılaştıkları güçlükleri kavramasına, çözüm bulmasına yardım eder. Kişiliğini geliştirir. Masallar, çocukların çocukça sorunlarını küçümsemeyip onları ciddiye alır. Onlara güven verir. Geleceğe olan umutlarını arttırır. [11]

Masal okumak önemlidir ancak bu konuda dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Sadece ailenin uygun olduğunuz anlarda çocuğa masal okumaya çalışmak çok yararlı sonuçlar sağlamaz. Masal okumayı bir alışkanlık haline getirmek gerekir. Şu özelliklere dikkat etmek önemlidir. [12]

Çocuklara masal okurken dikkat edilecek özellikler:

- Masal okumak için çocuğun da hevesli olduğu anları seçmek

- Özellikle sakin ve dinlemeye açık olduğu zamanları doğru saptamak

- Öykünün içeriğini iyi bilmek ve şiddet ya da korku ögeleri içermediğine dikkat etmek.

- Yaşına ve kişiliğine uygun kitaplar ve hikâyeler seçmek

- Anlatılan öyküye bedensel ve sözel olarak katılmak

- Çocuğun da masala katılımını sağlamak amacıyla konuyla ilgili sorular sormak

- Doğru ses tonu ve mimikler kullanmak

- Öykü bittikten sonra karşılıklı olarak ne anlattığı üzerine sohbet etmek

Masalların hepimizin çocukluğunda izler bırakmış olduğu unutulmamalıdır.

Çocuk ve masal neredeyse özdeş iki kavram gibidir. Kazandırmak istediğiniz pek çok değeri çocuklarınıza bu yolla vermeniz daha kolaydır.

Sonuç

Dil hayatımızda büyük öneme sahip bir iletişim unsurudur. Önemli bir rahatsızlığımız olmadığı müddetçe herkes iyi ya da kötü karşısındakiyle dil ile etkileşime geçmektedir. Ama herkes etkili ve sağlıklı bir iletişim kuramamaktadır, iletişim kurmakta zorlanmaktadır. Bu konuda asıl önemli olan ne söylediğimizden çok neyi nasıl söylediğimizdir. Örneğin ağaç yaş iken eğilir demekle çocuklar küçüklükten eğitilir demek anlamları aynı olmasına rağmen etkileri açısından farklılıklar yaratır. Düşüncemizi karşımızdakilere aktarırken,  atasözlerinden deyimlerden yararlanmak konuşmamıza zenginlik katar, anlatım tatlılığı verir, akılda tutulmasını kolaylaştırır. Bu konuda masalların önemi ortaya çıkmaktadır. Masallar içerisinde olağanüstülükleri barındırması yanında çeşitli atasözleri, deyimler, tekerlemeler gibi halk kültüründeki birçok unsura yer verir. Küçük yaşlarda masalla tanışmak hayal gücümüze katkı sağladığı gibi dil gelişimize de katkıda bulunacaktır.  Çocukların ilk tanıştığı eser olması konusunda da önem taşır masallar. Daha henüz konuşmayı sökmüş çocuk dillin inceliklerini masallardaki anlatım tarzından öğrenir. Masallar dilin bütün olanaklarını kullanarak oluşturulmuş yüzyıllardan beri süregelen sözlü halk ürünüdür. Bir çocuğun anadilini öğrenmesinde en etkin araçtır. Sonuç olarak masallar çocuğun gelişimine birçok yönden katkı sağlar. Çocukların daha iyi ve sağlıklı birer birey olmaları için ebeveynler ve öğretmenler çocuğu masalla tanıştırmalıdır, onları okumaya teşvik etmelidir.

KAYNAKÇA

https://www.doktorsitesi.com/makale/masallar-ve-cocuklar 24-12-2015

http://katkisizsevgi.com/masallar-cocuklar-ve-biz/24-12-2015

http://www.tebd.gazi.edu.tr/index.php/tebd/article/viewFile/81/69  24-12-2015

http://www.benimmasalim.com/sayfalar-65/kisiye-ozel-masal-kitaplari.php24-12-2015

http://www.cocukvegenc.com/icerikdetay-87/cocuk-psikolojik-gelisimindemasalinonemi.html 24-12-2015

http://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/89/22_.pdf  24-12-2015

http://www.hurriyetaile.com/cocuk/cocuk-gelisimi/tekerlemeler-beyni-gelistiriyor_20772.html 25aralık 2015

http://www.hurriyetaile.com/cocuk/cocuk-gelisimi/cocugunuzun-dil-gelisimini-hizlandirin_15188.html25-12-2015

http://okuloncesietkinlikler.blogcu.com/cocuk-gelisimi-ve-egitiminde-ailenin-rolu/636159

23-12-2015    

http://www.ayk.gov.trwp-content/uploads/2015/01/Celkan-Gül-Çocuk-Edebiyatı’nın-Dil-Eğitimi-Ve-Öğretimi-Açısından-Ön.Pdf 23.12.2015

http://pedagojidernegi.com/2012/06/23/cocugun-dil-gelisimi/  23-12-2015http://www.xn--edebiyatgretmeni-twb.net/dilin-insan-ve-toplum-hayatindaki-yeri-ve-onemi.htm01-10-2015

Editör Tacettin Şimşek –yazarlar: Ali Fuat Arıcı-M.A. Arslan-Halit Karatay-M.Z. Stabler-T.Şimşek-s.Ungan-Y.M.Yakar-S.U.Yurt, Kurumdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı, Ankara, grafiker yayınları,2012

---

[1] http://pedagojidernegi.com/2012/06/23/cocugun-dil-gelisimi/23-12-2015

[2] Editör Tacettin Şimşek –yazarlar: Ali Fuat Arıcı-M.A. Arslan-Halit Karatay-M.Z. Stabler-T.Şimşek-s.Ungan-Y.M.Yakar-S.U.Yurt, Kurumdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı, Ankara, grafiker yayınları,2012 ss35-36

[3] http://www.turkedebiyati.org/yazi_turleri/masal.html24-12-2015

[4] Esra Lüle Mert’’ Anadili Eğitimi - Öğretimi Sürecinde Çocuk Yazını Ürünlerinden Yararlanma ve Masal Türüne Yönelik Bazı Belirlemeler’’ Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,2012

[5] Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1996, s.31.

[6] http://katkisizsevgi.com/masallar-cocuklar-ve-biz/Yrd. Doç. Dr. Mustafa ŞAHİN’’ masalların çocuk gelişimine etkilerinin öğretmen görüşleri açısından incelenmesi’’Millî Folklor, 2011

[7] Yrd. Doç. Dr. Mustafa ŞAHİN’’Masalların Çocuk Gelişimine Etkilerinin Öğretmen Görüşü Açısından İncelenmesi’’Milli Folklor,2011

[8] Halit Karatay’’Dil Edinimi Ve Değer Öğretimi Sürecinde Masalın Önemi Ve İşlevi’’Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Yaz 2007ss 10

[9] Editör Tacettin Şimşek –yazarlar: Ali Fuat Arıcı-M.A. Arslan-Halit Karatay-M.Z. Stabler-T.Şimşek-s.Ungan-Y.M.Yakar-S.U.Yurt, Kurumdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı, Ankara, grafiker yayınları,2012 ss35-36

[10] http://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/89/22_.pdf 24-12-2015

[11] http://www.benimmasalim.com/sayfalar-118/masal-kitaplari.php24.12.2015

[12] https://www.doktorsitesi.com/makale/masallar-ve-cocuklar 24.12.2015